11 μυστικά για την καλλιέργεια της φουντουκιάς

Η φουντουκιά είναι ένα αιωνόβιο καρποφόρο φυτό με μορφή δέντρου ή θάμνου που παράγει τους νόστιμους και τραγανούς καρπούς, τα αγαπημένα φουντούκια. Η καλλιέργεια της φουντουκιάς, μαζί με την καλλιέργεια της καρυδιάς, την καλλιέργεια της φιστικιάς και την καλλιέργεια της αμυγδαλιάς αποτελούν τις κυριότερες καλλιέργειες για την παραγωγή ξηρών καρπών.

Tα φουντούκια έχουν γλυκιά γεύση και μπορούμε να τα φάμε ωμά, καβουρντισμένα (ψημένα) ή σε μορφή πραλίνας όταν έχουν αλεστεί. Θεωρούνται καρποί υψηλής διατροφικής αξίας, πλούσιοι σε βιταμίνες, αντιοξειδωτικά, πρωτεΐνες και ωφέλιμα λιπαρά.

Ας δούμε αναλυτικά ποιες ποικιλίες φουντουκιάς μπορούμε να καλλιεργήσουμε στον κήπο ή στο χωράφι μας και τι φροντίδα χρειάζονται κατά την καλλιέργεια για να ευδοκιμήσουν.

1. Ποιες είναι οι πιο γνωστές ποικιλίες φουντουκιάς;

Στον ελληνικό χώρο συναντάμε 2 βασικά είδη φουντουκιάς. Την άγρια φουντουκιά (Corylus colurna) που είναι γνωστή και με την ονομασία Βυζαντινή ή Κωνσταντινουπόλεως και είναι αυτοφυής στα δάση και την ήμερη φουντουκιά (Coryllus avellana) που τη συναντάμε και με την ονομασία ευρωπαϊκή φουντουκιά ή λεπτοκαρυά.

Αξιόλογες καλλιεργούμενες ποικιλίες φουντουκιάς είναι η ποικιλία Έξτρα Γιαγλί με μέτριο μέγεθος καρπού, καστανοκόκκινο χρώμα και εκλεκτή γεύση καθώς και ποικιλία Παλλάζ με μεγάλο μέγεθος καρπού, βαθύ καστανοκόκκινο χρώμα και αρκετά εύγευστη. Και οι δύο αυτές ποικιλίες ωριμάζουν μέσα στον Σεπτέμβριο.

Αρκετό ενδιαφέρον παρουσιάζει και η παραγωγική ποικιλία φουντουκιάς Negreta που ωριμάζει τέλη Αυγούστου, με σχετικά μεγάλο μέγεθος καρπού και ανοικτό καστανέρυθρο χρώμα. Επίσης, η αμερικάνικη ποικιλία Ennis που ωριμάζει όψιμα τέλη Σεπτεμβρίου και θεωρείται παραγωγική ποικιλία καλής ποιότητας.

Αξίζει να αναφερθεί ότι κάποια είδη φουντουκιάς και ιδιαίτερα η φουντουκιά των Ιμαλαϊων (Corylus ferox) αξιοποιείται ως καλλωπιστικό φυτό στη κηποτεχνία λόγω του πλούσιου και ιδιαίτερου φυλλώματος λογχοειδούς σχήματος, ενώ παράλληλα σχηματίζει και καλής ποιότητας καρπούς.

2. Τι συνθήκες χρειάζεται η καλλιέργεια της φουντουκιάς για να ευδοκιμήσει;

Η φουντουκιά ευδοκιμεί σε περιοχές με σχετικά δροσερό και ψυχρό κλίμα, χωρίς ακραίες χαμηλές θερμοκρασίες το χειμώνα και χωρίς υψηλές θερμοκρασίες την περίοδο του καλοκαιριού. Αναπτύσσεται καλύτερα σε ημιορεινές περιοχές, ιδιαίτερα όταν δέχονται και αρκετές βροχοπτώσεις.

Κατάλληλα εδάφη για την καλλιέργεια της φουντουκιάς είναι τα βαθιά γόνιμα που διαθέτουν καλή αποστράγγιση. Σε τέτοια εδάφη, μπορεί να αναπτυχθεί το εκτεταμένο ριζικό σύστημα της φουντουκιάς, ώστε να απορροφά περισσότερα θρεπτικά στοιχεία και νερό, ειδικά κατά την ξηρική περίοδο του καλοκαιριού.

H καλλιέργεια της φουντουκιάς μπαίνει σε κανονική παραγωγή από τον 7ο χρόνο μετά την φύτευση της. Η παραγωγή της φουντουκιάς εξαρτάται κυρίως από την ποικιλία, από τις εδοφοκλιματικές συνθήκες και από την λίπανση. Ενδεικτικά, μία φουντουκιά δίνει παραγωγή περίπου 3-4 κιλά φουντουκιών κάθε χρόνο.

3. Πώς γίνεται η επικονίαση της φουντουκιάς;

Αρχικά, θα πρέπει να πούμε ότι στο ίδιο φυτό φουντουκιάς, σε διαφορετικά σημεία, βρίσκονται ξεχωριστά τα αρσενικά άνθη και τα θηλυκά άνθη. Πολλές φορές, ανάλογα και την ποικιλία, τα αρσενικά άνθη ωριμάζουν σε διαφορετικό χρόνο από τα θηλυκά άνθη, συνήθως νωρίτερα, με αποτέλεσμα να έχουμε προβλήματα στην επικονίαση και την καρπόδεση.

Για να αντιμετωπίσουμε το συγκεκριμένο φαινόμενο και να επιτύχουμε ταυτόχρονη άνθιση αρσενικών και θηλυκών ανθών, χρησιμοποιούμε επικονιάστριες ποικιλίες φουντουκιάς. Οι επικονιάστριες ποικιλίες δίνουν την γύρη από τα αρσενικά άνθη τους σε κατάλληλη χρονική στιγμή, ώστε να μεταφερθεί με τον άνεμο και να γονιμοποιήσει τα θηλυκά άνθη της κύριας καλλιεργούμενης ποικιλίας.

Για να πετύχουμε καλή επικονίαση των ανθέων και αποτελεσματική καρπόδεση της φουντουκιάς συνήθως φυτεύουμε μία σειρά φυτών της επικονιάστριας ποικιλίας, μετά από 10 σειρές της βασικής καλλιεργούμενης ποικιλίας φουντουκιάς.

4. Ποια εποχή φυτεύεται η φουντουκιά και σε τι αποστάσεις;

Κατάλληλη εποχή για να φυτέψουμε γυμνόριζα δενδρύλλια φουντουκιάς είναι η περίοδος του χειμώνα, πριν φουσκώσουν και βλαστήσουν οι οφθαλμοί του, όταν το φυτό βρίσκεται σε λήθαργο. Για φυτά φουντουκιάς που προμηθευόμαστε σε γλάστρα και περιλαμβάνουν μπάλα χώματος, η φύτευση γίνεται την εποχή της άνοιξης.

Κατάλληλες αποστάσεις φύτευσης της φουντουκιάς μεταξύ των θέσεων φύτευσης και των γραμμών φύτευσης είναι 6 x 6 ή 5 x 6 μέτρα αν έχουμε φουντουκιές σε μορφή θάμνων ή σε αραιότερη φύτευση 7 x 7 ή 7 x 8 για φουντουκιές σε δενδρώδη μορφή.

Για να καλλιεργήσουμε φουντουκιές σε μορφή θάμνου, βάζουμε 4-5 φυτά φουντουκιάς στην κάθε θέση φύτευσης, ενώ αν φυτέψουμε φουντουκιές σε μορφή δέντρου, βάζουμε ένα μόνο δέντρο σε κάθε λάκκο φύτευσης.

5. Τι ανάγκες σε πότισμα έχει η φουντουκιά;

Οι φουντουκιές, συνήθως, δε χρειάζονται πότισμα, ειδικά σε περιοχές που επικρατούν αρκετές βροχοπτώσεις. Το πότισμα είναι σίγουρα αναγκαίο στα νεαρά δέντρα φουντουκιάς για να αναπτυχθεί η βλάστηση τους κατά τα τρία πρώτα χρόνια από τη φύτευση τους.

Πάντως, σε συνθήκες υψηλών θερμοκρασιών και ξηρασίας την περίοδο του καλοκαιριού, το πότισμα βοηθά στην αύξηση της παραγωγής της φουντουκιάς, καθώς και στην βελτίωση της ποιότητας των καρπών.

6. Τι λίπασμα χρειάζεται η καλλιέργεια της φουντουκιάς;

Η φουντουκιά χρειάζεται πλήρες λίπασμα, πλούσιο σε άζωτο και κάλιο για να εξασφαλίσουμε καλή παραγωγή. Βέβαια, η υπερβολική ποσότητα αζώτου σε συνδυασμό με ελλιπή προσθήκη καλίου μπορεί να συντελέσει σε αυξημένο πάχος κελύφους και μεγαλύτερο ποσοστό άδειων καρπών.

Από τα ιχνοστοιχεία, πολύ σημαντικό είναι το βόριο, καθώς η έλλειψη του μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα ακαρπίας. Για να αντιμετωπίσουμε την έλλειψη (τροφοπενία) βορίου, ψεκάζουμε τις φουντουκιές με διαφυλλικό λίπασμα βορίου την περίοδο της άνοιξης κατά την έναρξη της ανθοφορίας.

7. Ποια εποχή και πώς κλαδεύουμε τις φουντουκιές;

Κατάλληλη εποχή για το κλάδεμα της φουντουκιάς είναι στα τέλη του χειμώνα, την περίοδο Ιανουαρίου – Φεβρουαρίου, όταν η φουντουκιά βρίσκεται ακόμα σε λήθαργο. 

Τα νεαρά δέντρα φουντουκιάς κλαδεύονται με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε να διαμορφωθούν είτε: α) σε θαμνώδη μορφή όπου διατηρούνται 3-6 κεντρικά κλαδιά του φυτού, είτε β) σε κυπελλοειδές σχήμα δέντρου όπου υπάρχει ένας κεντρικός κορμός ύψους 1 μέτρου, πάνω στον οποίο αναπτύσσονται 4-5 κεντρικοί βραχίονες.

Στα μεγάλα δέντρα φουντουκιάς, το κλάδεμα πρέπει να γίνεται κάθε χρόνο. Με το κλάδεμα της φουντουκιάς, διατηρούμε το συμπαγές σχήμα των θάμνων ή των δέντρων διατηρώντας νέα ετήσια βλάστηση περίπου 20 εκατοστά. Επίσης, αφαιρούμε ξερά και αδύναμα κλαδιά.

Βασική φροντίδα στο κλάδεμα της φουντουκιάς είναι να αφαιρούμε τακτικά τις παραφυάδες μόλις ξεκινούν να αναπτύσσονται από την βάση του φυτού. Σε κάποιες περιπτώσεις ανανέωσης θάμνων φουντουκιάς, αποκόπτουμε γερασμένους κεντρικούς βλαστούς, επιτρέποντας νέες παραφυάδες να αναπτυχθούν.

8. Πώς γίνεται ο πολλαπλασιασμός της φουντουκιάς;

Αρχικά, πρέπει να πούμε ότι ο πολλαπλασιασμός της φουντουκιάς με σπόρο δεν συνηθίζεται παρά μόνο για την δημιουργία νέων ποικιλιών και υποκειμένων. Για να δημιουργήσουμε καινούρια φυτά φουντουκιάς, υπάρχουν τρεις κύριοι τρόποι πολλαπλασιασμού: α) ο πολλαπλασιασμός με καταβολάδες, β) ο πολλαπλασιασμός με μοσχεύματα και γ) ο πολλαπλασιασμός με μπόλιασμα των δέντρων.

α) Πολλαπλασιασμός φουντουκιάς με καταβολάδες

Ο πολλαπλασιασμός της φουντουκιάς γίνεται κυρίως με τη μέθοδο των καταβολάδων. Με αυτή τη μέθοδο, οι βλαστοί του αρχικού φυτού παραχώνονται μέσα στο έδαφος μέσα στην άνοιξη τουλάχιστον κατά το μισό μήκος τους. Στα τέλη του φθινοπώρου, αφού πέσουν τα φύλλα της φουντουκιάς αποκόπτονται οι βλαστοί και τους βάζουμε σε γλάστρα φυτωρίου για να αναπτυχθούν καλύτερα τα δενδρύλλια πριν την οριστική τους μεταφύτευση.

β) Πολλαπλασιασμός φουντουκιάς με μοσχεύματα

O πολλαπλασιασμός της φουντουκιάς μπορεί να γίνει με φυλλώδη τμήματα βλαστού (μοσχεύματα) μήκους περίπου 15 εκατοστών που παίρνουμε, από τις αρχές μέχρι τα μέσα καλοκαιριού. Φυτεύουμε τα μοσχεύματα σε γλάστρες φυτωρίου που διατηρούμε σε περιβάλλον υγρασίας, αφού βάλουμε στην βάση τους ορμόνη ριζοβολίας.

γ) Πολλαπλασιασμός φουντουκιάς με μπόλιασμα των δέντρων

Ο πολλαπλασιασμός της φουντουκιάς με εμβολιασμό της επιθυμητής ποικιλίας πάνω σε υποκείμενο δεν έχει εξασφαλισμένα μεγάλο ποσοστό επιτυχίας. Για το μπόλιασμα της φουντουκιάς, συνήθως επιλέγεται ο σχιστός, ο αγγλικός και ο πλευρικός εμβολιασμός. Κατάλληλη εποχή είναι ο χειμώνας κατά την περίοδο του ληθάργου.

9. Ποιες ασθένειες και ποια έντομα προσβάλλουν την καλλιέργεια της φουντουκιάς;

Η φουντουκιά προσβάλλεται στο φύλλωμα από διάφορα έντομα, όπως οι αφίδες και ο αλευρώδης, καθώς και από ένα είδος άκαρι που προκαλεί παραμόρφωση των οφθαλμών που αποκτούν ένα χαρακτηριστικό σχήμα κόμπου.

Για την καταπολέμηση των εντόμων και του άκαρι, χρησιμοποιούμε βιολογικά εντομοκτόνα όπως ο θερινός πολτός, οι σάπωνες αλάτων καλίου και η φυσική πυρεθρίνη που προμηθευόμαστε από γεωπονικά καταστήματα.

Από τις ασθένειες που προσβάλλουν τη φουντουκιά, η βακτηριακή ασθένεια της καρκίνωσης προκαλεί σταδιακή ξήρανση κλαδιών μέχρι και ολική ξήρανση της φουντουκιάς.

Επίσης, σημαντικό πρόβλημα στους καρπούς της φουντουκιάς μπορούν να δημιουργήσουν τα ποντίκια, αν δεν αντιμετωπιστούν έγκαιρα.

10. Πότε συγκομίζονται τα φουντούκια και πώς συντηρούνται;

Τα φουντούκια συγκομίζονται όταν ωριμάζουν από τα τέλη Αυγούστου μέχρι τα μέσα Σεπτεμβρίου. Σε αυτή τη φάση, κιτρινίζει το φυλλώδες περίβλημα του καρπού, το κέλυφος αποκτά καστανή απόχρωση και ο καρπός αποσπάται εύκολα από το δέντρο.

Oι καρποί των φουντουκιών μαζεύονται με τα χέρια από το έδαφος είτε μετά από φυσιολογική πτώση, είτε μετά από ράβδισμα. Αφού μαζευτούν οι καρποί, βγάζουμε τον φλοιό τους και τους αποξηραίνουμε στον ήλιο ή σε ειδικά αποξηραντήρια.

Τα φουντούκια μπορούν να διατηρηθούν μέχρι και ένα χρόνο αν φυλαχθούν σε δροσερό περιβάλλον μέσα στο σπίτι. Αν τα τοποθετήσουμε σε αεροστεγή δοχεία μέσα στο ψυγείο, μπορούν να συντηρηθούν για τουλάχιστον δύο χρόνια.

11. Kι ένα τελευταίο μυστικό για την καλλιέργεια της φουντουκιάς

Αν παρατηρήσουμε σχίσιμο των καρπών της φουντουκιάς, μπορεί να οφείλεται στη γρήγορη αποξήρανση στον ήλιο ή σε ξηραντήριο με υψηλές θερμοκρασίες. Αυτό το ανεπιθύμητο φαινόμενο υποβάθμισης της ποιότητας συμβαίνει κυρίως σε καρπούς φουντουκιών που συγκομίζονται με υψηλό ποσοστό υγρασίας.